Wat is
actieonderzoek?
Actieonderzoek, ook wel
handelingsonderzoek genoemd, is een door Kurt
Lewin in 1946 ontwikkelde vorm van onderzoek doen waarin
betrokkenen in een organisatie of netwerk samen bepaalde complexe
vraagstukken in hun organisatie onderzoeken en proberen te
begrijpen, maar daarin ook verandering proberen te realiseren.
Actieonderzoek heet weliswaar onderzoek,
maar verschilt van meer traditionele vormen van onderzoek doen
doordat het doel ervan is om verandering te realiseren: de
bruikbaarheid en toepasbaarheid van resultaten in de praktijk staat
dus voorop.
De werkwijze in actieonderzoek is cyclisch: 
de uitkomsten van de verkenning zijn niet
alleen aanleiding tot veranderinitiatieven, maar ook tot reflectie:
deze reflectie kan nieuwe (onderzoeks)vragen oproepen, waarmee een
nieuwe cyclus start. Om tot verdieping te komen reflecteren de
onderzoeker en (andere) betrokkenen in actieonderzoek niet alleen
op de uitkomsten van hun veranderinitiatieven, maar ook op hun
eigen en gezamenlijke aannames daarover. Als dat nodig is, stellen
ze aannames bij en gaan op zoek naar alternatieve verklaringen en
handelingsmogelijkheden.
Hoe draagt het bij aan probleemoplossing en
verandering?
Dat gaat op verschillende manieren:
- Actieonderzoek geeft betrokkenen een nieuw perspectief en dat
helpt hen om te begrijpen waarom lastige problemen in hun
organisatie of netwerk ontstaan.
- De reflectieve en cyclische werkwijze stimuleert het leren en
ontwikkelen en het ontstaan van nieuwe inzichten. Dat geeft zicht
op alternatieve handelingswijzen.
- Doordat reflecties en inzichten meteen worden doordacht op
handelingsmogelijkheden en worden omgezet naar acties of
interventies, wordt er kortcyclisch gewerkt aan het veranderen van
een praktijksituatie.
Op deze manier draagt actieonderzoek bij aan duurzame
probleemoplossing, nieuwe handelingswijzen en nieuwe kennis.
Voor welk type vraagstukken is
handelingsonderzoek bruikbaar?
Actieonderzoek richt zich ook op andere
vraagstukken dan meer traditionele vormen van onderzoek doen. Het
wordt bijvoorbeeld toegepast bij:
- Het
realiseren van veranderdoelen in jeugd- of
gezinszorg
- Het
realiseren van veranderingen in verpleegkundige
werkpraktijken
- Het
realiseren van innovatieve nieuwe strategieen of nieuw
beleid
- Veranderingen in systemen en werkwijzen van
mensen in organisaties die daarbij gewenst zijn
Daarbij spelen vooral de beleving,
belangen, opvattingen en onderlinge verhoudingen van mensen een
rol.
Participatief
actieonderzoek
In veel van onze onderzoeksprojecten maken wij op de een of
andere manier gebruik van actieonderzoeksprincipes.
Handelingsonderzoek is bij voorkeur participatief, zodat
het eigenaarschap voor de acties ook in de organisatie of bij het
netwerk komt te liggen. Een ervaren actieonderzoeker begeleidt het
proces en is, samen met organisatieleden en eventueel clienten,
mededeelnemer aan het proces van samen onderzoeken, betekenis geven
en actie ondernemen.
Het doel bij participatief actieonderzoek is werkelijk
veranderen van de praktijk, samen met de mensen om wie het gaat. De
onderzoeker en de betrokkenen bij het actieonderzoek brengen elk
hun eigen expertise in het onderzoeksproces in en zijn dus
gelijkwaardige deelnemers. Samen maken ze keuzes voor de focus van
het onderzoek, en samen geven ze betekenis aan gebeurtenissen en
leren ze in een interactief proces.
Systeemdenken
Om het vraagstuk dat centraal staat in een
actieonderzoek te begrijpen, helpt het om dat vraagstuk te
bekijken in de context van het geheel. Immers, uitdagingen in het
werk worden mede veroorzaakt en in stand gehouden door de omgeving
waarin dat werk plaatsvindt. Denk bijvoorbeeld aan de verschillende
belanghebbenden met hun wensen en ideeën, die in een bepaalde
relatie tot elkaar staan. Ook organisatiedoelen en beoordelings- en
beloningsbeleid kunnen voorbeelden zijn van factoren die invloed
hebben. Dit integrale denken in termen van het gehele systeem is
een kenmerk van het systeemdenken, dat goed aansluit bij
actieonderzoek.
Contact
Heeft u vragen over actieonderzoek of interesse om de
mogelijkheden in uw organisatie of netwerk te verkennen? Neem dan
contact op met Renate:
Onze publicaties over actie onderzoek